Định Pháp Nghĩa: Vì một Giáo Hội trang nghiêm và bản hoài tịnh độ nhân gian

Dưới bầu trời bao la của nhân loại, Phật giáo chưa bao giờ là một thực thể đứng ngoài dòng chảy của lịch sử. Từ thuở sơ khai, ánh sáng giác ngộ đã không ngừng lan tỏa, thích ứng với từng nền văn hóa, từng thời đại, mà vẫn giữ vững tinh thần bất biến của từ bi và trí tuệ. Hôm nay, giữa thế kỷ XXI, khi thế giới trải qua những biến động chưa từng có, Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hoa Kỳ vốn đã mang sứ mệnh duy trì và phát huy di sản tâm linh của dân tộc, đồng thời phải đối diện với một thách thức lớn lao: làm sao để trang nghiêm Giáo Hội, giữ vững bản sắc dân tộc, cùng lúc khai mở cánh cửa hội nhập, lan tỏa tinh hoa Phật giáo Việt ra khắp năm châu?

Nếu quá khứ là những chuyến thuyền vượt đại dương, mang theo cả một nền văn minh tâm linh để tìm về bến bờ mới, thì hôm nay là thời điểm để nhìn lại con thuyền ấy—đã ra khơi như thế nào, đã thích ứng ra sao giữa những đợt sóng mới của thời đại? Chúng ta đứng trước một bài toán đầy nghịch lý: gìn giữ mà không bảo thủ, hội nhập mà không đánh mất bản sắc, ứng dụng Phật pháp giữa thế gian mà không bị thế gian cuốn trôi. Đây không phải chỉ là một câu hỏi dành riêng cho những bậc lãnh đạo Giáo Hội, mà là vấn đề chung của tất cả những ai tự nhận mình là người con Phật, còn trăn trở về sự tiếp nối của đạo pháp trong lòng thế giới đương đại.

Chúng ta không thể quay về quá khứ, nhưng có thể học từ quá khứ. Chúng ta không thể ngăn chặn sự thay đổi, nhưng có thể định hướng sự thay đổi theo con đường trung đạo, để Phật giáo Việt Nam vừa là di sản của người Việt, vừa là một món quà tinh thần mà nhân loại có thể thừa hưởng. Và trên hành trình đó, vai trò của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hoa Kỳ chính là điểm tựa quan trọng nhất—một nhịp cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa di sản cha ông và thế hệ mai sau, giữa cội nguồn Việt Nam và thế giới rộng lớn.

Vậy thì, để thực sự “trang nghiêm Giáo Hội và tịnh độ nhân gian,” chúng ta cần bước đi như thế nào? Những giá trị nào phải giữ, những phương pháp nào cần đổi mới? Đâu là con đường thích hợp để tinh thần Phật giáo Việt Nam tiếp tục tỏa sáng và có thể đồng hành cùng thế giới một cách lâu dài? Những câu hỏi ấy không những là lời nhắc nhở mà còn là một lời mời gọi: hãy cùng nhau suy nghiệm, cùng nhau tìm kiếm một hướng đi đúng đắn—khế lý, khế cơ, tùy duyên nhưng không tùy tiện, hợp thời mà vẫn hợp đạo, để Phật giáo được hiện hữu, sinh động và bất biến.

Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hoa Kỳ là một tổ chức mang chức năng bảo tồn di sản tôn giáo đồng thời đóng vai trò trọng yếu trong việc kết nối cộng đồng, duy trì bản sắc và truyền bá chánh pháp giữa môi trường đa văn hóa của thế giới phương Tây. Nếu chỉ dừng lại ở một tổ chức tôn giáo thuần túy, vai trò của Giáo Hội có thể bị giới hạn trong phạm vi nội bộ, thiếu đi sự tương tác sống động với xã hội hiện đại. Ngược lại, nếu đánh mất bản sắc để chạy theo sự hội nhập thiếu định hướng, thì cũng đồng nghĩa với việc đánh mất tinh thần cốt lõi của đạo Phật, làm lu mờ sức mạnh nội tại vốn là linh hồn của Phật giáo Việt Nam. Do đó, con đường duy nhất để đảm bảo sự trường tồn và phát triển vững bền chính là sự hài hòa giữa hai yếu tố: giữ gìn truyền thống mà không bảo thủ, mở rộng cánh cửa hội nhập nhưng không bị đồng hóa.

Để thực hiện sứ mệnh “trang nghiêm Giáo Hội và tịnh độ nhân gian”, Giáo Hội cần xem xét lại cách tiếp cận đối với cộng đồng Phật tử hải ngoại, đặc biệt là thế hệ trẻ. Trong thực tế, số lượng Phật tử gốc Việt tại Hoa Kỳ vẫn khá đông đảo nhưng mức độ gắn bó với truyền thống Phật giáo không đồng đều. Một bộ phận thế hệ trẻ không còn tiếp xúc nhiều với văn hóa Việt Nam, do đó, nếu các chương trình hoằng pháp vẫn đi theo khuôn mẫu truyền thống mà thiếu sự đổi mới, việc giữ chân thế hệ này sẽ ngày càng trở nên khó khăn. Trong khi đó, những trào lưu tâm linh mới tại phương Tây như Thiền Chánh Niệm, Phật Giáo ứng dụng, hay Phật Giáo xã hội lại đang có sức ảnh hưởng mạnh mẽ. Thay vì chỉ duy trì các nghi lễ hay mô hình tu học truyền thống, Giáo Hội có thể tận dụng những yếu tố này để làm phong phú phương thức truyền bá, đưa Phật giáo Việt Nam bước vào dòng chảy chung của Phật giáo toàn cầu.

Nhìn vào thực tế, sự lan tỏa của Phật giáo không riêng diễn ra qua các nghi lễ hay hoạt động tôn giáo, mà còn qua văn hóa, nghệ thuật và các giá trị nhân văn. Một nền Phật giáo không có sức sống là một nền Phật giáo bị đóng khung trong chùa chiền, xa rời đời sống thực tế. Do đó, Giáo Hội cần khuyến khích các hình thức hoằng pháp linh hoạt, có thể là những khóa tu thực nghiệm, các hội thảo về triết lý Phật giáo trong bối cảnh xã hội đương đại, hoặc thậm chí là những sáng kiến nghệ thuật mang tinh thần Phật giáo như điện ảnh, âm nhạc, văn chương. Đây không những là cách để giới thiệu Phật giáo đến với đông đảo quần chúng mà còn là cơ hội để đưa tinh hoa Phật giáo Việt Nam ra thế giới.

Tuy nhiên, sự hội nhập này cần được thực hiện với một nguyên tắc cốt lõi: giữ được cốt lõi của giáo pháp mà không bị trôi dạt theo dòng chảy thế tục. Một trong những thách thức lớn nhất của Phật giáo khi tiếp xúc với nền văn hóa phương Tây là sự giản lược hóa và thương mại hóa các giá trị tâm linh. Nếu không cẩn trọng, những gì còn lại chỉ là một thứ “Phật giáo tiêu dùng” – nơi mà thiền được sử dụng như một công cụ giảm stress, giáo lý bị biến thành những câu châm ngôn động viên tinh thần, còn hình ảnh của các bậc tôn túc chỉ là những biểu tượng mang tính thời thượng. Trong khi đó, bản chất của Phật giáo không phải là một hệ thống tín điều cứng nhắc, cũng không phải là một sản phẩm để phục vụ nhu cầu cá nhân, mà là con đường tu tập giải thoát, chuyển hóa khổ đau. Do đó, sự hội nhập cần dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về tinh thần cốt lõi của đạo Phật, để khi mở rộng, không bị lạc hướng.

Một điểm quan trọng khác mà Giáo Hội cần cân nhắc là cách thức tổ chức và vận hành trong bối cảnh mới. Nếu Giáo Hội chỉ vận hành theo mô hình truyền thống, sẽ gặp khó khăn trong việc thích nghi với nhu cầu của Phật tử hiện đại. Trong thế giới ngày nay, sự kết nối không còn bị giới hạn bởi không gian địa lý mà diễn ra mạnh mẽ trên nền tảng số. Do đó, một Giáo Hội không có sự hiện diện mạnh mẽ trên môi trường trực tuyến, không có chiến lược truyền thông hiệu quả, thì dù có tâm nguyện hoằng pháp đến đâu cũng sẽ khó mà tiếp cận được quần chúng. Điều này đòi hỏi sự thay đổi không chỉ ở hình thức tổ chức mà còn ở tư duy lãnh đạo, khi các bậc tôn túc cần sẵn sàng chấp nhận những phương thức truyền bá mới, từ truyền thông xã hội đến trí tuệ nhân tạo.

Trong bối cảnh xã hội ngày càng biến động, Phật giáo không thể chỉ đứng ngoài cuộc, mà cần có tiếng nói và hành động để góp phần xây dựng một xã hội an lạc. Điều này không có nghĩa là Giáo Hội can thiệp vào chính trị hay các phong trào xã hội một cách trực diện, mà là mang đến một góc nhìn Phật giáo để giải quyết những vấn đề thời đại. Chẳng hạn, trong những vấn đề như khủng hoảng môi trường, bất công xã hội, hay cuộc khủng hoảng tinh thần của thời đại số, Phật giáo có thể đóng góp những giải pháp thực tiễn dựa trên trí tuệ và từ bi. Một Giáo Hội luôn lắng nghe, biết thích ứng và biết cống hiến sẽ không chỉ giữ được vị trí vững chắc trong cộng đồng mà còn trở thành một thực thể mang lại lợi ích thực sự cho xã hội.

Cuối cùng, để thực hiện sứ mệnh “tịnh độ nhân gian”, Giáo Hội cần đặt nền tảng trên một cộng đồng Phật tử vững mạnh. Điều này đòi hỏi một hệ thống tổ chức hiệu quả đồng thời là sự kết nối thực sự giữa con người với con người. Một Giáo Hội mà các thành viên không có sự hòa hiệp, các tự viện hoạt động riêng lẻ mà thiếu sự liên kết, sẽ không thể tạo nên một sức mạnh tập thể. Do đó, cần có những mô hình tổ chức mở, nơi mà Phật tử có thể tham gia không chỉ ở cấp độ tín ngưỡng mà còn qua các hoạt động mang tính cộng đồng, từ thiện, giáo dục và văn hóa.

Nhìn tổng thể, Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hoa Kỳ đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng. Nếu có thể tận dụng những cơ hội của thời đại, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữ gìn bản sắc mà không đánh mất khả năng thích nghi, thì không chỉ Phật giáo Việt Nam mà cả tinh hoa Phật giáo nói chung sẽ có cơ hội tỏa sáng trên phạm vi toàn cầu. Đây là một hành trình không dễ dàng, nhưng nếu đi đúng hướng, Giáo Hội sẽ không những là một tổ chức tôn giáo, mà còn là một lực lượng mang lại giá trị cho xã hội, một ngọn đèn soi sáng con đường tu tập của hàng triệu người.

Khi nhìn lại dòng chảy lịch sử của Phật giáo Việt Nam nơi hải ngoại, đặc biệt là sự hiện diện và vai trò của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hoa Kỳ, ta thấy đây vừa là một câu chuyện về tôn giáo, vừa là một hành trình văn hóa, một cuộc đối thoại không ngừng giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và đổi mới, giữa bản sắc dân tộc và những cơ hội hội nhập toàn cầu.

Nhưng hành trình ấy không thể tiếp tục nếu chúng ta chỉ hoài niệm về những gì đã qua hoặc chỉ lo lắng trước những thách thức phía trước. Muốn trang nghiêm Giáo Hội, muốn tịnh độ nhân gian, điều quan trọng không nằm ở việc ta bám chấp vào khuôn khổ cũ hay chạy theo những xu hướng nhất thời, mà ở sự tỉnh thức trước bản chất vô thường của mọi sự vật, trong đó có cả chính Giáo Hội. Một Giáo Hội không thể đứng yên nếu muốn tồn tại, cũng như một dòng sông không thể ngừng chảy mà vẫn giữ được sự trong lành.

Phật giáo Việt Nam tại Hoa Kỳ không phải là một hòn đảo biệt lập, mà là một phần của một mạng lưới Phật giáo toàn cầu. Bản sắc không phải là một thứ để ôm giữ trong sự sợ hãi bị mất đi, mà là một thực thể sống động, cần được nuôi dưỡng bằng sự sáng tạo, thích ứng mà không đánh mất gốc rễ. Giáo Hội, với vai trò dẫn dắt và kết nối, cần không ngừng tự vấn: chúng ta đang đi về đâu? Chúng ta đang giữ gìn điều gì? Và quan trọng nhất: chúng ta có đang thực sự làm cho ánh sáng Phật pháp lan tỏa đến với đời sống con người, giữa những bối cảnh hoàn toàn khác biệt so với quê hương gốc rễ?

Sự trang nghiêm của Giáo Hội không đến từ những nghi lễ cầu kỳ hay những danh xưng lớn lao, mà từ sự chân thành của mỗi hành giả, từ sự tương tác thực sự với đời sống, từ khả năng mang Phật pháp ứng dụng vào những vấn đề hiện tại mà con người đang đối mặt. Còn tịnh độ nhân gian không phải là một viễn cảnh xa vời, mà là một quá trình chuyển hóa ngay trong từng khoảnh khắc của đời sống này—bằng cách làm thế nào để mỗi người có thể tìm thấy an lạc trong lòng mình, và từ đó góp phần vào sự an lạc của cộng đồng.

Chúng ta có thể chọn cách bước đi trong hoài niệm, hoặc chọn cách bước đi với sự thức tỉnh và sáng tạo. Nếu chúng ta chọn vế sau, thì hành trình phía trước, dù nhiều thử thách, vẫn sẽ là một hành trình đầy hứa hẹn. Và khi đó, Phật giáo Việt Nam sẽ không còn giới hạn chỉ là một truyền thống được duy trì, mà là một dòng chảy sống động, mang theo trí tuệ, từ bi và năng lượng chuyển hóa đến mọi nơi mà nó chạm đến.

(trích từ tuyển tập NĂM MƯƠI NĂM NHÌN LẠI PHẬT GIÁO VIỆT NAM TẠI HOA KỲ – 1975-2025
Thư Viện Phật Việt ấn hành tại Hoa Kỳ, tháng 04/2025)