Hạnh Toàn: Phật giáo Nhật Bản: Đại Tạng Kinh và hành trình dung hóa tâm linh, văn hóa

Phật giáo đến Nhật Bản vào thế kỷ thứ 6 qua sự tương tác văn hóa với bán đảo Triều Tiên, đặc biệt từ triều đại Bách Tế^[1], khi các sứ thần mang theo tượng Phật, kinh văn và nghi lễ. Theo Nihon Shoki^[2], năm 538 được xem là dấu mốc chính thức, trong khi Kojiki^[3] ghi nhận năm 552. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc tiếp nhận tư tưởng Phật giáo không giới hạn ở một thời điểm cụ thể mà đã diễn ra qua nhiều giai đoạn trước đó thông qua giao thương và trao đổi văn hóa.

Thời kỳ đầu, tầng lớp trí thức Nhật Bản học hỏi kinh điển Phật giáo qua chữ Hán, nhưng cách tiếp cận mang tính hàn lâm, hạn chế tiếp cận với các tầng lớp khác trong xã hội. Thái tử Shōtoku^[4], biểu tượng của người bảo trợ Phật pháp, đã nhận ra tiềm năng của Phật giáo trong việc cải thiện xã hội. Mặc dù một số chú giải kinh điển được gán cho ông có thể không hoàn toàn do ông thực hiện, nhưng vai trò của ông trong việc hệ thống hóa giáo lý, xây dựng các ngôi chùa như Hōryū-ji^[5] và thúc đẩy học thuật Phật giáo là không thể phủ nhận. Ông không những hỗ trợ vật chất cho các công trình mà còn biểu hiện sự dung hòa giữa Phật giáo với tín ngưỡng truyền thống để tạo nền tảng tâm linh lâu dài cho đất nước.

Giai đoạn Nara (710–794)^[6] và Heian (794–1185)^[7] chứng kiến các trung tâm nghiên cứu Phật học thành lập, nổi bật là Todai-ji^[8], nơi đặt Đại Phật và trở thành biểu tượng tinh thần. Các tăng sĩ Nhật như Kūkai^[9] và Saichō^[10], sau thời gian tu tập tại Trung Hoa, đã mang về những tư tưởng mới.

Kūkai, tu học tại Trường An, tiếp nhận Mật giáo từ phái Chân Ngôn^[11] và cải tiến hệ thống chữ kana^[12] dựa trên ngữ âm học. Điều này vừa giúp phổ biến kinh điển mà vừa định hình tiếng Nhật hiện đại, mở ra con đường cho nhiều tầng lớp dân chúng tiếp cận giáo lý Phật giáo. Tuy nhiên, việc phát triển kana là một quá trình dài, với sự đóng góp của nhiều cá nhân khác trước và sau thời của Kūkai.

Saichō tập trung phát triển Thiên Thai Tông^[13], sử dụng kinh Pháp Hoa để tạo ra một hệ thống giáo lý phù hợp với xã hội Nhật Bản. Các ngôi chùa trên núi Hiei^[14] do ông sáng lập vừa là nơi tu hành, vừa đào tạo ra thế hệ tăng sĩ biết cả dịch thuật và truyền đạo, mang lại ảnh hưởng sâu rộng trong thời kỳ Heian. Hai nhân vật này đã kết hợp tư tưởng Phật giáo với nhu cầu giáo dục và văn hóa địa phương, xây dựng nền tảng quan trọng cho sự phát triển đa dạng của Phật giáo Nhật Bản.

Từ thế kỷ 12 đến 16, Nhật Bản rơi vào hỗn loạn với các cuộc chiến tranh. Trong thời kỳ này, dù các học phái như Tịnh Độ Tông^[15] và Thiền Tông^[16] phát triển, các dịch giả vẫn làm việc âm thầm, đối mặt với thiếu thốn tài liệu và áp lực từ xã hội.

Trong giai đoạn hỗn loạn thế kỷ 12–16, các ngôi chùa địa phương từng là trung tâm thờ phụng mà cũng là nơi bảo tồn và sao chép kinh điển, đặc biệt những bản kinh gọn nhẹ hơn, phù hợp với nhu cầu tâm linh của cộng đồng. Trong giai đoạn này, các ngôi chùa địa phương là nơi thờ phụng, nhưng còn là trung tâm giáo dục và văn hóa, nơi các bản kinh được sao chép, giảng dạy và bảo tồn qua các thế hệ. Một ví dụ đáng chú ý là việc sao chép Tịnh Độ Tam Bộ Kinh tại các chùa nhỏ ở vùng nông thôn, nơi những tăng sĩ vô danh đã âm thầm giữ gìn các giá trị cốt lõi của Phật giáo.

Đầu thế kỷ 20, Nhật Bản hiện đại hóa nhanh chóng, đặt ra nhu cầu hệ thống hóa kinh điển. Takakusu Junjirō^[17] và Watanabe Kaikyoku^[18], cùng nhóm học giả, đã biên soạn Bộ Đại Chánh Tân Tu^[19] Đại Tạng Kinh với quy mô 100 tập, kết hợp kinh điển, chú giải, tài liệu lịch sử và bảng tra cứu khoa học.

Công nghệ in thạch bản tiên tiến giúp bảo tồn lâu dài, nhưng công trình này không những là sự tập hợp tri thức mà còn là biểu tượng cho sự hợp nhất giữa truyền thống và hiện đại. Đại Tạng Kinh này đặt Nhật Bản vào vị trí trung tâm trong lĩnh vực Phật học toàn cầu, đồng thời tạo cơ hội để học giả trên thế giới tiếp cận và nghiên cứu sâu hơn về tư tưởng Phật giáo.

Bộ Đại Chánh Tân Tu là minh chứng cho lòng cống hiến không mệt mỏi của các học giả. Công trình đã giúp bảo tồn di sản Phật giáo và còn mở rộng khả năng giao lưu văn hóa, lan tỏa trí tuệ từ bi và hòa hợp ra thế giới.

Những giá trị cốt lõi như từ bi và trí tuệ được trình bày qua các bản dịch và qua phương pháp hệ thống hóa, tạo điều kiện để thế hệ mới hiểu rõ hơn về giáo lý. Ý nghĩa nhân văn của công trình này vượt xa phạm vi tôn giáo, thể hiện trách nhiệm của Nhật Bản trong việc gìn giữ và lan tỏa các giá trị văn hóa toàn cầu.

Trong lịch sử phiên dịch Đại Tạng Kinh tại Nhật Bản, bên cạnh các nhân vật nổi bật như Thái tử Shōtoku, Kūkai và Saichō, còn có những nhà sư và học giả thầm lặng khác, những người đã cống hiến cuộc đời mình cho sự nghiệp chuyển ngữ kinh điển. Họ là những dịch giả và là những cầu nối văn hóa, mang những giá trị tinh thần vượt biên giới.

Dōgen Kigen^[20], nhà sáng lập phái Thiền Tông Tào Động^[21] tại Nhật Bản, là một trong những nhà tư tưởng sâu sắc nhất của thời kỳ Kamakura^[22]. Mặc dù không tham gia trực tiếp vào quá trình dịch thuật, Dōgen đã viết các luận văn như Chánh Pháp Nhãn Tạng (Shōbōgenzō), trong đó ông diễn đạt giáo lý Phật giáo bằng tiếng Nhật thuần khiết, giúp Phật pháp thấm sâu vào tâm hồn người Nhật. Tinh thần của Dōgen phản ánh sự sáng tạo trong việc truyền bá tư tưởng, khi ông kết hợp giữa học thuật và trải nghiệm thực tiễn.

Một nhân vật khác là Nichiren^[23], người sáng lập phái Nhật Liên Tông^[24]. Trong nỗ lực bảo vệ và quảng bá kinh Pháp Hoa Kinh, Nichiren không chỉ viết hàng loạt tác phẩm bằng tiếng Nhật mà còn tổ chức các buổi giảng giải, giúp kinh văn trở nên dễ hiểu và gần gũi với đời sống nhân dân. Ông đã đối mặt với nhiều sự phản đối từ các học phái khác nhưng vẫn kiên định với lòng tin vào sức mạnh chuyển hóa của kinh điển.

Một trong những thách thức lớn nhất trong hành trình phiên dịch Đại Tạng Kinh tại Nhật Bản là làm thế nào để truyền đạt được ý nghĩa sâu xa của Phật pháp qua ngôn ngữ bản địa. Tiếng Hán cổ, ngôn ngữ của phần lớn kinh điển gốc, mang tính tượng trưng và phong phú nhưng lại khó tiếp cận đối với người không thông thạo. Điều này đặt ra yêu cầu phải tìm kiếm các phương pháp mới, sáng tạo hơn.

Các dịch giả Nhật Bản đã kết hợp giữa việc giữ nguyên ý nghĩa cốt lõi của kinh văn và sử dụng những cách diễn đạt phù hợp với văn hóa địa phương. Kūkai^[25], chẳng hạn, không những dịch các kinh văn đồng thời còn phát triển hệ thống ký tự kana để tạo điều kiện cho người Nhật có thể đọc hiểu dễ dàng hơn. Việc này vừa giúp kinh điển phổ biến hơn, vừa góp phần quan trọng trong việc định hình tiếng Nhật hiện đại.

Ngoài ra, các dịch giả còn sử dụng các kỹ thuật như “giải thích từng phần” (wakun), trong đó họ chú thích từng đoạn kinh văn để làm rõ ý nghĩa. Phương pháp này giúp các học giả thế hệ sau dễ dàng nghiên cứu và áp dụng kinh điển vào cuộc sống. Sự sáng tạo ngôn ngữ này làm giàu thêm tiếng Nhật và còn mở ra một cách tiếp cận mới đối với tri thức tôn giáo.

Khi Bộ Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh ra đời, là một sự kiện lớn trong lịch sử Phật học đồng thời đánh dấu sự phát triển vượt bậc của ngành xuất bản Nhật Bản. Công trình này đã kết nối giữa truyền thống và hiện đại, trở thành một biểu tượng của ý chí vượt lên những giới hạn của thời đại.

Takakusu Junjirō là một nhà lãnh đạo xuất sắc trong dự án này. Với kiến thức sâu rộng về Phật học và tinh thần cầu tiến, ông đã xây dựng một đội ngũ gồm hàng trăm học giả, nhà sư và chuyên gia. Sự phối hợp giữa các chuyên gia từ nhiều lĩnh vực đã tạo ra một công trình toàn diện, bao gồm cả kinh điển, chú giải và tài liệu lịch sử.

Được đón nhận rộng rãi tại các trung tâm Phật học lớn trên thế giới, Bộ Đại Chánh Tân Tu minh chứng cho tư duy quốc tế hóa của Nhật Bản trong việc lan tỏa tri thức Phật giáo. Đặc biệt, việc biên soạn các chú giải bằng ngôn ngữ hiện đại đã giúp các học giả quốc tế dễ dàng tiếp cận và nghiên cứu.

Từ khi được hoàn thiện, Bộ Đại Chánh Tân Tu đã trở thành một nguồn tài liệu không thể thiếu đối với các học giả Phật học trên toàn thế giới. Nhiều dự án quốc tế đã lấy công trình này làm cơ sở để dịch thuật và nghiên cứu, như Digital Buddhist Canon^[26] – một dự án số hóa kinh điển Phật giáo, hay các bản dịch kinh điển sang tiếng Anh, Pháp và Đức.

Tầm ảnh hưởng của Bộ Đại Chánh Tân Tu không giới hạn trong lĩnh vực tôn giáo mà lan tỏa đến các lĩnh vực khác như lịch sử, triết học và văn hóa, giúp mở ra một cách nhìn mới về tư tưởng Phật giáo, như một hệ thống tôn giáo và như một nguồn tri thức nhân văn sâu sắc.

Hành trình phiên dịch Đại Tạng Kinh tại Nhật Bản là một câu chuyện về sự chuyển ngữ, và là hành trình của lòng kiên trì, ý chí vượt qua giới hạn và khát vọng làm sáng tỏ trí tuệ nhân loại. Từ những bước khởi đầu đầy khó khăn, với sự hỗ trợ từ các triều đại, đến những nỗ lực hiện đại hóa trong thế kỷ 20, hành trình này đã trở thành biểu tượng của lòng nhân văn sâu sắc.

Những nỗ lực phiên dịch của các học giả Nhật Bản đã giúp trí tuệ Phật giáo lan tỏa vượt biên giới, trở thành ánh sáng dẫn đường cho nhân loại. Qua mỗi bản kinh được dịch, họ đã thắp sáng thêm một ngọn đèn trong đại dương tri thức, để ánh sáng ấy không những chiếu sáng một quốc gia mà còn lan tỏa đến khắp thế giới.

Hành trình phiên dịch kinh tạng tại Nhật Bản không thể tách rời khỏi sự dung hợp giữa Phật giáo và nền văn hóa bản địa vốn đậm chất Thần đạo và giàu bản sắc dân tộc. Phật giáo khi du nhập vào Nhật Bản đã không giữ nguyên bản chất nguyên sơ từ Ấn Độ mà trở thành một phần của đời sống tinh thần người Nhật, được biến đổi để hòa quyện với tín ngưỡng truyền thống.

Sự giao thoa giữa Phật giáo và văn hóa Nhật Bản được thể hiện rõ nét qua các lễ hội, nghệ thuật hội họa, thư pháp và điêu khắc lấy cảm hứng từ các bản kinh như Pháp Hoa Kinh, Hoa Nghiêm Kinh. Các ngôi chùa lớn như Todai-ji (Đông Đại Tự)^[27] và Kiyomizu-dera (Thanh Thủy Tự)^[28] trở thành những trung tâm tôn giáo và nghệ thuật, nơi lưu giữ những bản kinh dịch cùng với các tác phẩm hội họa minh họa các câu chuyện Phật pháp.

Sự giao thoa này đặc biệt rõ nét trong các lễ hội Phật giáo, nơi mà giáo lý nhà Phật được truyền tải qua hình thức văn hóa dân gian như ca múa, kịch Noh, hay truyện kể bằng tranh emakimono^[29]. Những phương pháp này giúp kinh điển trở nên gần gũi với người dân, từ đó góp phần đưa giáo lý Phật giáo đi sâu vào đời sống cộng đồng.

Các ngôi chùa đóng vai trò then chốt trong việc lưu giữ, dịch thuật và phổ biến kinh điển Phật giáo. Trong thời kỳ Nara, ngôi chùa Todai-ji với Đại Phật Điện (Daibutsuden)^[30] đã trở thành biểu tượng của Phật giáo tại Nhật Bản. Không đơn thuần chỉ là nơi thờ phụng, Todai-ji còn là trung tâm nghiên cứu Phật học, nơi các tăng sĩ từ nhiều quốc gia tụ hội để trao đổi tri thức và kinh nghiệm dịch thuật.

Tương tự, núi Hiei với trung tâm Enryaku-ji (Viên Lạc Tự)^[31] cũng là nơi khởi đầu của nhiều học giả và dịch giả nổi tiếng. Ngọn núi này được xem là cái nôi của các học phái lớn, nơi mà các bản kinh được nghiên cứu tỉ mỉ trước khi được phổ biến rộng rãi. Những tăng sĩ trẻ như Nichiren, Shinran^[32] và Dōgen đều từng tu học tại đây, góp phần quan trọng vào việc hình thành các trường phái và tư tưởng mới.

Thời kỳ Tokugawa (1603–1868)^[33] chứng kiến một giai đoạn phức tạp của Phật giáo tại Nhật Bản. Dưới chính sách kiểm soát nghiêm ngặt của chính quyền, nhiều ngôi chùa bị đặt dưới sự giám sát chặt chẽ, khiến các hoạt động tôn giáo và dịch thuật kinh điển bị hạn chế. Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm xuất hiện những sáng tạo trong việc lưu giữ và phổ biến kinh điển dưới hình thức văn hóa dân gian.

Trong thời kỳ này, các bản kinh Phật giáo được biên soạn dưới dạng gọn nhẹ hơn, phù hợp với khả năng tiếp cận của đại chúng. Các tập sách nhỏ, thường chứa những lời khuyên đạo đức dựa trên kinh điển, được phổ biến trong cộng đồng. Những sáng kiến này không những giữ gìn giá trị của kinh điển mà còn làm giàu thêm đời sống tâm linh của người dân.

Thời Minh Trị (1868–1912)^[34] là thời điểm mà Nhật Bản mở cửa và tiếp nhận những luồng tư tưởng từ phương Tây. Phật giáo, từng là nền tảng tinh thần của quốc gia, đối mặt với thách thức lớn từ phong trào bài xích tôn giáo và sự trỗi dậy của hệ tư tưởng hiện đại. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh đó, việc nghiên cứu và phiên dịch kinh điển lại được hồi sinh với một tinh thần học thuật mạnh mẽ hơn.

Nhiều học giả Nhật Bản đã bắt đầu nghiên cứu Phật giáo bằng cách sử dụng các phương pháp khoa học hiện đại. Các trung tâm giáo dục như Đại học Tokyo và Đại học Kyoto trở thành nơi đào tạo những thế hệ học giả mới, kết hợp giữa truyền thống và tư duy mới. Chính trong giai đoạn này, ý tưởng về việc biên soạn Bộ Đại Chánh Tân Tu như đã kể trên được hình thành, là một nỗ lực tập hợp và bảo tồn toàn bộ tri thức Phật giáo trước sự biến đổi nhanh chóng của thời đại.

Bộ Đại Chánh Tân Tu không chỉ là bộ sưu tập kinh điển mà còn trở thành một di sản văn hóa, mở ra tầm nhìn mới cho các thế hệ học giả toàn cầu. Với hơn 100 tập, công trình này bao gồm các kinh văn và cả các tài liệu lịch sử, chú giải và các bảng tra cứu khoa học, trở thành một nguồn tài liệu quan trọng cho các học giả toàn cầu.

Ngày nay, Bộ Đại Chánh Tân Tu đã được số hóa và phổ biến rộng rãi qua các dự án quốc tế. Những nỗ lực này vừa giúp bảo tồn di sản Phật giáo, vừa đưa các tư tưởng nhân văn cốt lõi của Phật pháp đến gần hơn với một thế giới đang tìm kiếm sự hòa hợp và trí tuệ.

Trong thời đại kỹ thuật số, việc tiếp tục phổ biến và bảo tồn kinh điển Phật giáo đặt ra nhiều thách thức và cơ hội mới. Các dự án như Digital Buddhist Canon đã mở ra khả năng tiếp cận không giới hạn với Đại Tạng Kinh. Nhật Bản là quốc gia tiên phong trong việc số hóa Đại Tạng Kinh thông qua các dự án như SAT Daizōkyō Text Database^[35], cho phép học giả trên khắp thế giới truy cập và nghiên cứu dễ dàng.

Bằng cách số hóa toàn bộ nội dung Bộ Đại Chánh Tân Tu và các bộ kinh khác, các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới có thể cùng nhau khám phá và thảo luận về các giá trị tinh thần và triết học của Phật giáo. Điều này đã giúp Phật giáo vượt qua các rào cản ngôn ngữ và không gian và củng cố vai trò của kinh điển như một di sản trí tuệ toàn cầu.

Bên cạnh việc bảo tồn và phát triển kinh điển trong nước, Nhật Bản cũng đóng vai trò quan trọng trong việc lan tỏa tư tưởng Phật giáo ra thế giới. Sự quốc tế hóa này được phản ánh qua việc dịch thuật kinh điển và qua các nỗ lực kết nối, giao lưu học thuật và tôn giáo với các quốc gia khác.

Từ cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, nhiều học giả Nhật Bản, như Nanjō Bun’yū^[36] và Suzuki Daisetsu Teitarō (D.T. Suzuki)^[37], đã mang tư tưởng Phật giáo Nhật Bản, đặc biệt là Thiền Tông, đến với phương Tây. Một ví dụ điển hình là bản dịch Lăng Già Kinh (Laṅkāvatāra Sūtra) của Suzuki, tạo cầu nối giữa triết học phương Đông và tâm lý học phương Tây. Những tác phẩm này đã góp phần định hình cách mà phương Tây tiếp cận Phật giáo, mở ra các nghiên cứu liên ngành như khoa học thần kinh, triết học hiện sinh và các phương pháp trị liệu tâm lý.

Mặc dù những tên tuổi như Kūkai, Saichō hay Takakusu Junjirō thường được nhắc đến như các biểu tượng, có rất nhiều nhân vật ít nổi bật hơn nhưng lại đóng vai trò quyết định trong hành trình phiên dịch và phổ biến kinh điển. Đó là những nhà sư vô danh, những học giả làm việc thầm lặng trong các thư viện và các ngôi chùa, những người đã dành trọn đời mình để biên tập, dịch thuật và bảo tồn.

Ví dụ, các nhà sư của Hōryū-ji (Pháp Long Tự)^[38] – một trong những ngôi chùa cổ nhất Nhật Bản – đã lưu giữ các bản kinh quý hiếm từ thời Asuka^[39]. Những bản kinh này, được sao chép thủ công trong điều kiện khắc nghiệt, trở thành nguồn tài liệu quan trọng cho các học giả thời sau.

Ngoài ra, các nữ tăng sĩ, mặc dù ít được ghi nhận trong lịch sử chính thống, cũng đóng góp không nhỏ vào sự nghiệp bảo tồn kinh điển. Nhiều nữ tu đã tự tay sao chép và minh họa các bản kinh, đặc biệt là trong các học viện dành cho phụ nữ trong thời kỳ Edo^[40].

Một trong những đặc điểm nổi bật của thời kỳ hiện đại là sự giao thoa giữa tư tưởng Phật giáo và khoa học. Các khái niệm như vô thường, duyên khởi, và tâm thức trong Phật giáo đã trở thành chủ đề được các nhà khoa học và triết gia hiện đại quan tâm.

Các bản kinh như Kim Cang Kinh và Bát Nhã Tâm Kinh đã được phân tích dưới lăng kính triết học và tâm lý học hiện đại. Sự đối thoại này không chỉ làm sáng tỏ các khái niệm trừu tượng trong Phật giáo mà còn chứng minh rằng các tư tưởng cổ đại vẫn mang giá trị vượt thời gian, có thể đối thoại và bổ sung cho những lý thuyết mới.

Nhật Bản, với truyền thống nghiên cứu Phật học vững chắc, đã trở thành trung tâm quan trọng cho sự kết nối này. Các học giả như Hisamatsu Shin’ichi^[41], người nghiên cứu Thiền và triết học hiện đại, đã tạo ra các diễn đàn để đối thoại giữa tư tưởng Đông – Tây, mở rộng tầm nhìn về Phật giáo như một triết học toàn cầu.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, Phật giáo Nhật Bản ngày càng nhận thức rõ vai trò của mình trong việc đóng góp vào các vấn đề lớn của thế giới, từ hòa bình, bảo vệ môi trường đến sự cân bằng tinh thần trong xã hội hiện đại.

Các tổ chức Phật giáo Nhật Bản đã tham gia các sáng kiến quốc tế như Earth Charter Initiative^[42], sử dụng các nguyên lý từ bi và duyên khởi để thúc đẩy các chương trình bảo vệ môi trường. Song song đó, các hội thảo về Phật giáo và giáo dục tâm lý, chẳng hạn tại Liên Hợp Quốc, đã đưa các học thuyết Phật giáo vào lĩnh vực giải quyết xung đột và phát triển cộng đồng bền vững.

Trong thế kỷ 21, Phật giáo Nhật Bản đã phải đối mặt với những thách thức về sự suy giảm số lượng tín đồ và còn phải tìm cách tái định vị mình trong một thế giới ngày càng đa dạng về tư tưởng và giá trị. Việc phiên dịch kinh điển không còn giới hạn trong việc chuyển ngữ mà cần phải tìm cách trình bày sao cho phù hợp với nhu cầu tâm linh và trí tuệ của thế hệ mới.

Các dự án hiện đại, như Humanistic Buddhism Canon Project, cho thấy cách Phật giáo có thể gắn kết với các vấn đề thực tiễn như công bằng xã hội, giáo dục và sức khỏe tinh thần.

Hành trình phiên dịch và phổ biến Đại Tạng Kinh tại Nhật Bản là một minh chứng cho sức mạnh trí tuệ, ý chí vượt khó và tinh thần phụng sự không ngừng nghỉ. Từ những bước khởi đầu khiêm tốn dưới thời Thái tử Shōtoku đến công trình vĩ đại như Bộ Đại Chánh Tân Tu, câu chuyện ấy không đơn giản chỉ phản ánh một phần lịch sử Phật giáo mà còn là tấm gương sáng ngời về khả năng kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa tôn giáo và trí thức, giữa quốc gia và nhân loại.

Ánh sáng từ Đại Tạng Kinh đã soi rọi một thời đại và còn truyền cảm hứng cho những thế hệ sau, tiếp tục sứ mệnh khám phá và lan tỏa những giá trị vĩnh cửu của trí tuệ và lòng từ bi. Trong kỷ nguyên số, di sản ấy vẫn sống động, vẫn tiếp tục thắp sáng con đường cho những ai đang tìm kiếm sự hòa hợp giữa thân, tâm và thế giới.

[1] Triều đại Bách Tế (Paekche, 18 TCN – 660 SCN) là một trong ba vương quốc lớn ở bán đảo Triều Tiên, bên cạnh Goguryeo và Silla. Nổi tiếng với nền văn hóa phát triển, Bách Tế duy trì mối quan hệ mật thiết với Trung Quốc và Nhật Bản, đóng vai trò cầu nối quan trọng trong việc truyền bá Phật giáo, kỹ thuật xây dựng và nghệ thuật sang Nhật Bản vào thế kỷ 6. Triều đại này sụp đổ vào năm 660 khi bị liên minh Silla và nhà Đường đánh bại. Dù vậy, những di sản văn hóa của Bách Tế vẫn tiếp tục ảnh hưởng sâu sắc đến lịch sử và nghệ thuật khu vực.

[2] Nihon Shoki (日本書紀, Biên niên sử Nhật Bản) Là một trong hai bộ sử cổ quan trọng nhất của Nhật Bản, hoàn thành vào năm 720 dưới triều đại Nara. Bộ sử được biên soạn bằng chữ Hán cổ, ghi chép các sự kiện lịch sử, truyền thuyết và thần thoại từ thời khởi nguyên đến cuối thế kỷ 7. Ngoài việc củng cố tính chính danh của hoàng gia Nhật Bản, Nihon Shoki còn phản ánh sự tiếp nhận văn hóa, tôn giáo từ Trung Hoa và bán đảo Triều Tiên, tạo nền tảng cho sự phát triển nhà nước Nhật Bản thời kỳ đầu.

[3] Kojiki (古事記, “Ký sự về những sự việc cổ xưa”) Tác phẩm lịch sử lâu đời nhất của Nhật Bản, biên soạn vào năm 712, ghi lại thần thoại, truyền thuyết và lịch sử cổ đại, bao gồm nguồn gốc các vị thần và dòng dõi hoàng gia. Kojiki không chỉ phản ánh văn hóa và tín ngưỡng Thần đạo mà còn cung cấp những ghi chép sớm về sự du nhập Phật giáo, mặc dù ghi nhận năm 552 khác với mốc thời gian 538 trong Nihon Shoki.

[4] Thái tử Shōtoku (574–622): Là một nhà cải cách văn hóa và chính trị nổi bật, Shōtoku thúc đẩy Phật giáo thông qua việc xây dựng các chùa như Hōryū-ji và soạn thảo Hiến pháp Mười bảy điều. Ông được xem như biểu tượng của người bảo trợ Phật pháp, dung hòa giữa Phật giáo và tín ngưỡng bản địa, đặt nền móng tinh thần cho Nhật Bản.

[5] Hōryū-ji (Pháp Long Tự), Ngôi chùa Phật giáo cổ xưa nhất Nhật Bản, tọa lạc tại tỉnh Nara, được xây dựng vào thế kỷ thứ 7 dưới thời Thái tử Shōtoku. Là một trong những kiến trúc gỗ cổ nhất thế giới, Hōryū-ji lưu giữ nhiều di sản văn hóa, kinh điển quý giá, và được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới đầu tiên của Nhật Bản vào năm 1993.

[6] Thời kỳ Nara (710–794) Ngôi chùa Phật giáo cổ xưa nhất Nhật Bản, tọa lạc tại tỉnh Nara, được xây dựng vào thế kỷ thứ 7 dưới thời Thái tử Shōtoku. Là một trong những kiến trúc gỗ cổ nhất thế giới, Hōryū-ji lưu giữ nhiều di sản văn hóa, kinh điển quý giá, và được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới đầu tiên của Nhật Bản vào năm 1993.

[7] Thời kỳ Heian (794–1185). Đỉnh cao của văn hóa quý tộc Nhật Bản, với sự phát triển rực rỡ về nghệ thuật, văn học và Phật giáo. Thời kỳ này chứng kiến sự thành lập các trường phái Phật giáo như Thiên Thai Tông và Chân Ngôn Tông. Triều đình chuyển trung tâm quyền lực từ Nara đến Kyoto, khởi đầu một giai đoạn ổn định chính trị và văn hóa.

[8] Todai-ji (Đông Đại Tự) là ngôi chùa Phật giáo nổi tiếng tại Nara, Nhật Bản, được xây dựng vào thế kỷ thứ 8 dưới thời Thiên hoàng Shōmu. Chùa là nơi đặt bức tượng Đại Phật (Daibutsu), một trong những tượng Phật bằng đồng lớn nhất thế giới, và là trung tâm nghiên cứu Phật học quan trọng trong thời kỳ Nara. Todai-ji không chỉ là biểu tượng tôn giáo mà còn đại diện cho sự phát triển văn hóa và nghệ thuật Phật giáo Nhật Bản.

[9] Kūkai (774–835), Nhà sư, học giả và nhà sáng lập Chân Ngôn Tông tại Nhật Bản. Sau khi học tập tại Trung Hoa, Kūkai tiếp thu tư tưởng Mật giáo và cải tiến hệ thống chữ kana, giúp phổ biến giáo lý Phật giáo và góp phần định hình tiếng Nhật hiện đại. Ông cũng nổi tiếng với các tác phẩm triết học, làm sâu sắc thêm sự phát triển tư tưởng Mật giáo tại Nhật Bản.

[10] Saichō (767–822), Người sáng lập Thiên Thai Tông Nhật Bản, Saichō truyền bá kinh Pháp Hoa làm nền tảng giáo lý, xây dựng trung tâm Enryaku-ji trên núi Hiei. Ông nhấn mạnh việc kết hợp giữa tu tập và học thuật, giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong việc đào tạo tu sĩ, tạo nền tảng phát triển Phật giáo Nhật Bản thời kỳ đầu.

[11] Phái Chân Ngôn (Shingon) là một trường phái Phật giáo Mật tông được sáng lập tại Nhật Bản vào thế kỷ 9 bởi Kūkai (Không Hải). Tư tưởng của phái dựa trên kinh Đại Nhật và kinh Kim Cang Đỉnh, nhấn mạnh việc thực hành các nghi lễ mật truyền, thần chú (mantra), ấn (mudra), và quán tưởng để đạt giác ngộ. Đây là một trong những phái quan trọng của Phật giáo Nhật Bản, đặc biệt phổ biến trong thời kỳ Heian.

[12] Hệ thống chữ kana là bộ ký tự ngữ âm được phát triển từ chữ Hán vào thế kỷ thứ 9, gồm hai bảng chữ: hiragana và katakana. Được cải tiến bởi Kūkai và các học giả thời kỳ Heian, chữ kana giúp đơn giản hóa việc ghi chép và phổ biến văn học, đồng thời tạo nền tảng cho tiếng Nhật hiện đại.

[13] Thiên Thai Tông (天台宗, Tendai-shū) là một tông phái Phật giáo được Saichō (767–822) sáng lập tại Nhật Bản vào đầu thời kỳ Heian, dựa trên tư tưởng Thiên Thai Tông từ Trung Hoa của Trí Khải (538–597). Tông phái này nhấn mạnh vào việc thực hành tổng hợp (Thiền, Mật, Tịnh) và lấy kinh Pháp Hoa làm cốt lõi, với giáo lý “Nhất thừa” khẳng định tất cả chúng sinh đều có khả năng đạt được giác ngộ. Trung tâm của Thiên Thai Tông là núi Hiei (比叡山), nơi đã đào tạo nhiều tu sĩ xuất chúng, góp phần quan trọng vào sự phát triển của Phật giáo Nhật Bản.

[14] Núi Hiei là nơi tọa lạc của trung tâm Phật giáo Enryaku-ji (Viên Lạc Tự), được Saichō sáng lập vào đầu thế kỷ 9. Đây là cái nôi của Thiên Thai Tông Nhật Bản và cũng là nơi đào tạo nhiều tu sĩ quan trọng, góp phần hình thành các trường phái lớn như Nhật Liên Tông, Tịnh Độ Tông và Thiền Tông. Với vị trí chiến lược giữa Kyoto và Biwa, núi Hiei giữ vai trò quan trọng trong lịch sử văn hóa và tôn giáo Nhật Bản.

[15] Tịnh Độ Tông (Jōdo-shū) là một trong những trường phái Phật giáo lớn tại Nhật Bản, tập trung vào việc niệm danh hiệu Phật A Di Đà (Nembutsu) để đạt được sự tái sinh vào Tịnh Độ (Pure Land). Do Hōnen (Pháp Nhiên, 1133–1212) sáng lập vào cuối thời Heian, Tịnh Độ Tông nhấn mạnh đức tin và lòng thành kính hơn là các thực hành phức tạp, giúp phổ biến rộng rãi trong các tầng lớp dân chúng.

[16] Thiền Tông là một nhánh quan trọng của Phật giáo Đại thừa, tập trung vào thiền định như con đường chính yếu để đạt được giác ngộ. Được truyền từ Trung Quốc sang Nhật Bản vào thế kỷ 12, Thiền Tông phát triển mạnh mẽ với hai nhánh chính: Rinzai (Lâm Tế) và Sōtō (Tào Động). Phái Rinzai nhấn mạnh vào công án—các câu hỏi hoặc bài tập tư duy để khai mở nhận thức, trong khi phái Sōtō đề cao việc ngồi thiền (zazen) như thực hành chủ đạo. Thiền Tông không chỉ có ảnh hưởng sâu sắc đến tôn giáo mà còn lan tỏa vào văn hóa, nghệ thuật, và tư tưởng Nhật Bản.

[17] Takakusu Junjirō: Học giả Phật học nổi tiếng người Nhật (1866–1945), người dẫn dắt việc biên soạn Bộ Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh. Với kiến thức sâu rộng và tinh thần quốc tế hóa, ông đã kết hợp phương pháp học thuật hiện đại để hệ thống hóa kinh điển Phật giáo, góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và lan tỏa di sản này ra toàn cầu.

[18] Watanabe Kaikyoku (1872–1933), học giả Phật học người Nhật, là một trong những người lãnh đạo chính trong dự án biên soạn Bộ Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh. Ông đã đóng góp quan trọng trong việc tổ chức và hiệu đính nội dung, kết hợp phương pháp nghiên cứu hiện đại và truyền thống để hoàn thiện công trình này.

[19] Bộ Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh: Công trình tập hợp kinh điển Phật giáo lớn nhất Nhật Bản, xuất bản từ 1924 đến 1934 do Takakusu Junjirō và Watanabe Kaikyoku chủ biên. Bộ Đại Tạng gồm 100 tập, kết hợp kinh văn, chú giải và tài liệu lịch sử, được biên soạn bằng phương pháp hiện đại, nay đã được số hóa qua SAT Daizōkyō Text Database, trở thành di sản tri thức toàn cầu.

[20] Dōgen Kigen (1200–1253), Người sáng lập Thiền Tông Tào Động tại Nhật Bản. Với tác phẩm nổi tiếng Chánh Pháp Nhãn Tạng (Shōbōgenzō), Dōgen diễn đạt giáo lý Phật giáo bằng tiếng Nhật dễ hiểu, nhấn mạnh vai trò của thiền định và sự giác ngộ trong đời sống hàng ngày.

[21] Thiền Tông Tào Động (Sōtō-shū) Một trong hai nhánh Thiền chính tại Nhật Bản, được Dōgen Kigen sáng lập vào thế kỷ 13. Nhấn mạnh thực hành tọa thiền (zazen), Tào Động khuyến khích việc sống trong hiện tại với sự tỉnh thức. Phái này góp phần quan trọng trong việc định hình triết lý Thiền tại Nhật Bản.

[22] Kamakura là thời kỳ trong lịch sử Nhật Bản (1185–1333), được biết đến như thời kỳ đầu của Mạc phủ do gia tộc Minamoto sáng lập. Đây là giai đoạn Phật giáo phát triển mạnh mẽ với sự xuất hiện của các phái như Thiền Tông và Tịnh Độ Tông, nhấn mạnh sự tu tập cá nhân và thiền định, phản ánh tinh thần võ sĩ đạo của xã hội đương thời.

[23] Nichiren (1222–1282), Người sáng lập Nhật Liên Tông, lấy kinh Pháp Hoa làm cốt lõi. Nichiren nhấn mạnh việc niệm danh hiệu “Nam Myōhō Renge Kyō” và tư tưởng Pháp Hoa như con đường cứu độ phổ quát. Ông để lại di sản quan trọng trong Phật giáo Nhật Bản dù từng gặp nhiều tranh cãi.

[24] Nhật Liên Tông (Nichiren-shū) là một tông phái Phật giáo Nhật Bản do Nichiren (1222–1282) sáng lập, lấy kinh Pháp Hoa làm trung tâm giáo lý. Tông phái nhấn mạnh niềm tin tuyệt đối vào “Nam Myōhō Renge Kyō” (Nam-mô Diệu Pháp Liên Hoa Kinh) như phương tiện cứu độ và chuyển hóa xã hội. Nhật Liên Tông đã trải qua nhiều thử thách lịch sử nhưng vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh và văn hóa Nhật Bản.

[25] Kūkai (774–835): Nhà sư, học giả và nhà thơ lỗi lạc của Nhật Bản, sáng lập Chân Ngôn Tông (Shingon) sau khi du học tại Trung Hoa. Ông cải tiến hệ thống chữ kana, giúp phổ biến kinh điển và định hình tiếng Nhật hiện đại. Kūkai cũng nổi tiếng với các tác phẩm triết học và đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá Mật giáo tại Nhật Bản.

[26] Digital Buddhist Canon: Một dự án số hóa kinh điển Phật giáo quy mô quốc tế, nhằm lưu trữ và phổ biến các bản kinh trong Đại Tạng Kinh thông qua định dạng kỹ thuật số. Các nỗ lực số hóa này đã giúp kết nối các học giả toàn cầu, từ đó mở rộng nghiên cứu Phật giáo liên ngành.

[27] Todai-ji (Đông Đại Tự) là ngôi chùa Phật giáo nổi tiếng ở Nara, Nhật Bản, được xây dựng vào thế kỷ thứ 8 dưới triều đại Thiên hoàng Shōmu. Chùa nổi bật với Đại Phật Điện (Daibutsuden), nơi thờ tượng Đại Phật bằng đồng lớn nhất thế giới (Vairocana Buddha). Todai-ji không chỉ là trung tâm tôn giáo mà còn là biểu tượng văn hóa, góp phần quan trọng trong việc phát triển Phật giáo và nghệ thuật thời kỳ Nara.

[28] Kiyomizu-dera (Thanh Thủy Tự), ngôi chùa nổi tiếng ở Kyoto, được xây dựng vào năm 778 và tái thiết nhiều lần qua các thế kỷ. Là biểu tượng kiến trúc gỗ truyền thống Nhật Bản, chùa nằm trên sườn núi Otowa, nổi bật với sân chính dựng trên các cột gỗ cao. Tên gọi bắt nguồn từ thác nước Otowa chảy qua khuôn viên, mang ý nghĩa “nước tinh khiết”. Kiyomizu-dera là Di sản Thế giới UNESCO và thu hút hàng triệu du khách mỗi năm.

[29] Emakimono là loại tranh cuộn truyền thống Nhật Bản, thường kết hợp giữa hình ảnh minh họa và văn bản viết tay. Loại tranh này thường được sử dụng để kể chuyện, phổ biến trong các tác phẩm văn hóa, tôn giáo, và lịch sử từ thế kỷ 11 đến 16, giúp truyền tải các câu chuyện Phật giáo và đời sống thường nhật một cách sinh động và dễ hiểu.

[30] Đại Phật Điện (Daibutsuden), thuộc chùa Todai-ji ở Nara, là công trình kiến trúc bằng gỗ lớn nhất thế giới, nơi đặt tượng Đại Phật Vairocana (Đại Nhật Như Lai). Đây là biểu tượng tinh thần và văn hóa của Nhật Bản, được xây dựng vào thế kỷ 8 dưới thời Thiên hoàng Shōmu nhằm truyền bá Phật giáo và cầu nguyện cho hòa bình quốc gia.

[31] Enryaku-ji (Viên Lạc Tự): Một trong những ngôi chùa quan trọng nhất Nhật Bản, được Saichō (Tối Trừng) sáng lập vào năm 788 trên núi Hiei, gần Kyoto. Đây là trung tâm Thiên Thai Tông Nhật Bản, nổi tiếng với vai trò đào tạo nhiều tu sĩ lỗi lạc như Nichiren, Shinran và Dōgen. Enryaku-ji không chỉ là nơi nghiên cứu Phật học mà còn góp phần định hình các trường phái Phật giáo quan trọng trong lịch sử Nhật Bản.

[32] Shinran (1173–1263): Nhà sáng lập phái Tịnh Độ Chân Tông (Jōdo Shinshū), một trong những trường phái Phật giáo lớn nhất Nhật Bản. Ông nhấn mạnh niềm tin vào A Di Đà Phật và niệm Phật (Nembutsu) như con đường cứu độ duy nhất, thay vì các thực hành khổ hạnh truyền thống. Tác phẩm nổi bật: Giáo Hạnh Tín Chứng (Kyōgyōshinshō).

[33] Tokugawa (1603–1868): Giai đoạn phong kiến Nhật Bản do Mạc phủ Tokugawa cai trị, đặt trụ sở tại Edo (nay là Tokyo). Thời kỳ này nổi bật với chính sách sakoku (bế quan tỏa cảng), kiểm soát chặt chẽ giao thương quốc tế và hoạt động tôn giáo, đặc biệt là Phật giáo và Thiên Chúa giáo. Tuy nhiên, đây cũng là thời kỳ hòa bình lâu dài, phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội Nhật Bản trước khi bước vào công cuộc hiện đại hóa thời Minh Trị.

[34] Thời Minh Trị (1868–1912) đánh dấu giai đoạn Nhật Bản hiện đại hóa toàn diện, chuyển từ chế độ phong kiến sang mô hình quốc gia công nghiệp. Triều đại này thúc đẩy cải cách kinh tế, xã hội và văn hóa sâu rộng, đồng thời mở cửa giao thương với phương Tây. Phật giáo đối mặt với thách thức lớn từ phong trào bài xích tôn giáo (Haibutsu Kishaku), nhưng cũng phục hồi nhờ các nỗ lực hiện đại hóa và nghiên cứu học thuật, góp phần định hình vai trò của tôn giáo trong bối cảnh quốc gia mới.

[35] SAT Daizōkyō Text Database là một cơ sở dữ liệu số hóa các bản kinh Đại Chánh Tân Tu Đại Tạng Kinh, được phát triển nhằm hỗ trợ học giả và người nghiên cứu trên toàn cầu truy cập và tra cứu dễ dàng toàn bộ nội dung kinh điển Phật giáo bằng các công cụ tìm kiếm hiện đại.

[36] Nanjō Bun’yū (1849–1927), học giả Phật học Nhật Bản, là người tiên phong trong việc nghiên cứu kinh điển Phật giáo tại phương Tây. Ông đã học tập tại Đại học Oxford và cùng học giả Max Müller dịch một số kinh văn quan trọng sang tiếng Anh, góp phần đưa tư tưởng Phật giáo Nhật Bản đến với thế giới.

[37] Suzuki Daisetsu Teitarō (D.T. Suzuki): (1870–1966) Học giả và triết gia Nhật Bản, nổi tiếng với việc giới thiệu Thiền Tông đến phương Tây. Tác phẩm như Essays in Zen Buddhism và bản dịch Lăng Già Kinh đã tạo cầu nối giữa triết học phương Đông và tâm lý học hiện đại, khẳng định vai trò của ông trong việc phổ biến Phật giáo toàn cầu.

[38] Hōryū-ji (Pháp Long Tự): Ngôi chùa Phật giáo cổ nhất Nhật Bản, được xây dựng vào thế kỷ thứ 7 dưới thời Thái tử Shōtoku. Tọa lạc tại tỉnh Nara, Hōryū-ji là một trong những di sản kiến trúc gỗ lâu đời nhất thế giới, lưu giữ nhiều kinh điển, tượng Phật và tác phẩm nghệ thuật quý giá, đóng vai trò quan trọng trong lịch sử Phật giáo Nhật Bản.

[39] Thời Asuka (538–710) là giai đoạn quan trọng trong lịch sử Nhật Bản, đánh dấu sự du nhập Phật giáo và văn hóa từ bán đảo Triều Tiên và Trung Hoa. Đây cũng là thời kỳ khởi đầu của quá trình hình thành nhà nước trung ương tập quyền, với nhiều cải cách quan trọng về chính trị, luật pháp và văn hóa.

[40] Thời kỳ Edo (1603–1868): Thời kỳ mà Nhật Bản dưới sự cai trị của Mạc phủ Tokugawa, với chính sách bế quan tỏa cảng (sakoku) và kiểm soát chặt chẽ các tôn giáo. Phật giáo chịu sự giám sát qua hệ thống danka, buộc mỗi gia đình gắn bó với một ngôi chùa để quản lý dân cư. Tuy bị hạn chế về hoạt động tôn giáo, các ngôi chùa vẫn đóng vai trò quan trọng trong giáo dục, bảo tồn văn hóa và phổ biến kinh điển dưới dạng giản lược, phù hợp với tầng lớp đại chúng.

[41] Hisamatsu Shin’ichi (1889–1980), nhà triết học, nhà nghiên cứu Thiền tông Nhật Bản, và giáo sư Đại học Kyoto, nổi tiếng với nỗ lực kết nối tư tưởng Thiền và triết học phương Tây. Ông đề xuất khái niệm “Thiền hiện đại” (Modern Zen), nhấn mạnh vai trò của Thiền trong việc đối thoại giữa Đông và Tây, cũng như trong giải quyết các vấn đề xã hội và tâm linh thời đại mới.

[42] Earth Charter Initiative: Một phong trào toàn cầu được khởi xướng năm 2000, nhằm thúc đẩy các giá trị bền vững, công bằng xã hội và hòa bình thông qua một bản tuyên ngôn đạo đức toàn diện về bảo vệ hành tinh. Phật giáo Nhật Bản đã tích cực tham gia với các nguyên lý từ bi và duyên khởi, đóng góp vào các chương trình bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.