Thích Như Điển: Nhân Duyên giữa Hòa thượng Tuệ Sỹ và tôi
Thời gian 365 ngày của một năm vẫn trôi theo nhịp điệu bình thường; nhưng đôi khi chúng ta thấy nhanh hơn hoặc chậm lại. Đó là tùy theo sự cảm nhận của mỗi người và nhiều sự việc xảy ra chung quanh chúng ta mà thôi. Nếu so với các cõi khác thì chắc chắn có khác nhau. Ví dụ một ngày ở cõi Tứ Thiên Vương bằng 500 năm ở cõi thế và một ngày ở Đẳng hoạt địa ngục thì bằng cả 500 năm ở cõi Tứ Thiên Vương. Vậy thì cái khổ phải chịu đựng của một chúng sanh ở cõi Đẳng hoạt địa ngục lâu dài là bao nhiêu rồi. Thế nhưng khi chúng sanh tạo tội, ít có người quan tâm là mình phải đi đầu thai nơi đâu. Chỉ có chư Phật, chư vị Bồ Tát và những bậc Thánh mới rõ biết điều này; nên đã khuyên bảo chúng ta qua nhiều kinh sách khác nhau; nhưng hiệu quả thì không nhiều, vì chúng sanh vẫn còn mãi vui say nơi đường sanh tử. Do vậy Ngài Pháp Nhiên (Honen) Tổ của Tịnh Độ Tông Nhật Bản ở vào thế kỷ thứ 13 có dạy rằng: “Nhà sanh tử, do nghi ngờ mà chúng sanh phải qua lại nhiều lần. Thành Niết Bàn, do lòng tin; nên dễ vào được”. Rõ ràng là các bậc Thánh đi vào cõi Niết Bàn rất dễ, vì các Ngài đã có lòng tin tuyệt đối nơi chư Phật, nhất là Đức Phật A Di Đà qua lời nguyện thứ 18. Còn chúng ta với tâm nghi ngờ, chưa tin hẳn ở nguyện lực nào của chư Phật; nên mãi vẫn còn dạo chơi nơi cõi sanh tử này.
Vào ngày 24 tháng 11 năm 2023 (nhằm ngày 12 tháng 10 năm Quý Mão) Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ húy thượng Nguyên hạ Chứng, hiệu Tuệ Sỹ đã trụ thế 79 năm và 46 giới lạp, xả báo thân tại chùa Phật Ân, Đồng Nai Việt Nam. Năm nay ngày 12 tháng 10 âm lịch nhằm ngày 12 tháng 11 năm 2024 tại Việt Nam sẽ làm lễ Tiểu Tường tại chùa Phật Ân và ở Đức Ban Biên Tập Báo Viên Giác chúng tôi muốn thực hiện số báo 263 của tháng 10 chuyên đề về cố Hòa Thượng. Do vậy Đạo Hữu Chủ Bút Nguyên Đạo Văn Công Tuấn kêu gọi mọi người nên viết về chủ đề này. Riêng tôi thì phải viết là điều cần, không phải để giãi bày một việc gì cả, mà để điểm lại những nhân duyên giữa Hòa Thượng và tôi từ xa xưa đến nay.
Viết về Hòa Thượng thì đã có quá nhiều người viết và những bài tán dương, ngợi ca công hạnh cũng như tư tưởng của Ngài rồi. Phần tôi chỉ giới hạn trong sự liên hệ xa và gần đây để Quý Vị hiểu thêm về nhân duyên là thế nào.
Năm 1969 từ Quảng nam vào Sài Gòn tôi trú tại chùa Hưng Long để đi học. Lúc đó Viện Đại Học Vạn Hạnh chủ trương phát hành tập san Tư Tưởng hàng tháng và tôi đã có duyên được đọc tờ Tư Tưởng này do Hòa Thượng làm Chủ Bút, trong khi tôi vẫn còn học Trung Học tại trường Cộng Hòa và Văn Học. Khi đọc những bài của Thầy viết, ký tên Tuệ Sỹ, tôi cũng hơi thắc mắc, thông thường chữ sĩ người ta viết i ngắn; còn ở đây chữ Sỹ lại viết y dài. Đây cũng là việc hơi lạ. Chỉ khi nào Thầy lấy bút hiệu Nguyên Chứng thì không có gì để phải thắc mắc; nhưng đọc văn của Thầy phải nói là rất khó thâu nhận hoàn toàn được đầy đủ với một người chưa xong Trung học Đệ nhị cấp như tôi. Tuy vậy tôi vẫn thích đọc một số bài viết nghiên cứu của Thầy. Năm 1972 tôi chính thức đi du học Nhật Bản, sau khi đã xong Tú tài hai với tư cách là một sinh viên Tăng; còn Thầy là một giảng sư của Viện Đại Học Vạn Hạnh. Trong thời gian ở Nhật (1972-1977) rồi 1977 cho đến ngày Thầy viên tịch (2023) lại có nhiều nhân duyên khác nhau, tôi sẽ lần lượt viết về những sự kiện này. Năm 1977 là năm mà thành phần Lãnh Đạo của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, đa phần bị vào tù ra khám. Năm 1979 Hòa Thượng Thích Thiện Minh bị bức tử tại Hàm Tân, sau đó Hòa Thượng Tuệ Sỹ, Giáo Sư Trí Siêu Lê Mạnh Thát, Ni trưởng Trí Hải… lần lượt bị vào tù và mang bản án tử hình. Thế là ở ngoại quốc, chúng tôi dưới sự lãnh đạo của Hòa Thượng Thích Minh Tâm, Chủ Tịch GHPGVNTN Âu Châu đã đi biểu tình, tuyệt thực không biết bao nhiêu ngày đêm trước trụ sở Quốc Hội Âu Châu, nhờ các xứ tự do can thiệp. Cuối cùng thì bản án tử hình còn giảm xuống 20 năm khổ sai tù tội, rồi được giảm án. Năm 1981 Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam được nhà nước cộng sản đỡ đầu lập ra để vô hiệu hóa GHPGVNTN; nhưng nói như Hòa Thượng Thích Huyền Quang và Hòa Thượng Thích Quảng Độ là: “Một Giáo Hội, chính quyền muốn chôn mà không chết và một Giáo Hội đang chết mà chưa chôn”.
Đó là tình hình của Giáo Hội ngày xưa cho đến tận ngày nay cũng vẫn trong tình trạng ấy.
Khi ở tù Hòa Thượng Tuệ Sỹ có sáng tác một số bài thơ mà qua đó tôi đã cảm được khí khái của Ngài:
Phụng thử ngục tù phạn
Cúng dường tối thắng tôn
Thế gian trường huyết hận
Bỉnh bát lệ vô ngôn.
Bài này đã có nhiều người dịch sang Việt ngữ rất hay và đây là nghĩa đen của bài thơ này.
Xin dâng bát cơm trong tù
Cúng dường bậc tối thắng
Thế gian dài huyết hận
Cầm bát nước mắt không lời.
Chúng ta đang sống trong thế giới tự do, khi đọc được bài thơ này mấy ai lại không cảm thông được với người đang bị chịu nhục hình của chế độ cộng sản Việt Nam?
Sau này thì Hòa Thượng Thích Trí Thủ bị bức tử, Hòa Thượng Thích Thanh Trí ở Huế cũng như vậy. Ở ngoại quốc chúng tôi vẫn một lòng với GHPGVNTN đang tranh đấu tại quê nhà; nhưng thời thế đổi thay, lòng người cũng không thoát ra khỏi cái vòng luẩn quẩn ấy. Ban đầu chỉ có một GHPGVNTN; còn bây giờ ở trong nước có 3 và ở ngoại quốc cũng có 3 GHPGVNTN. Từ đó Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ muốn đề cao vấn đề Giáo Dục và Văn Hóa của Phật Giáo; nên sau khi ra tù, Ngài chủ trương phiên dịch Đại Tạng Kinh và đào tạo Tăng Ni sinh thật lực có tu và có học. Như vậy mới giữ được giềng mối của Đạo.
Khoảng cuối năm 2020 đầu năm 2021 tình cờ có một cuộc điện thoại từ chùa Tokokulin (Đức Lâm) và chùa Tinh Tấn ở Hamamatsu, Nhật Bản gọi sang Đức cho tôi và đầu dây bên kia xưng là: Tuệ Sỹ. Tôi hơi ngạc nhiên vì từ trước năm 1975 cho đến lúc đó tôi chưa gặp mặt Ngài bao giờ. Hôm nay lại có cuộc gọi như vậy chắc là có duyên sự gì đây; nên tôi thưa:
“Con rất hân hạnh được tiếp chuyện với Hòa Thượng. Năm 1972 khi con đi du học Nhật Bản, lúc đó Hòa Thượng đã là Giáo Sư của Viên Đại Học Vạn Hạnh tại Sài Gòn. Nay lưu lạc ở xứ người gần 50 năm, chưa có cơ duyên gặp Ngài mà hôm nay Hòa thượng lại trực tiếp điện cho Con, chắc là có duyên cớ gì chăng?”
Hòa Thượng nói: “Tôi cần Thầy giúp cho một việc, vì Thầy ở ngoại quốc lâu năm cũng như có nhiều tử đệ và nhất là đang làm việc cho Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Âu Châu; nên mong Thầy làm sao triệu tập được thành phần lãnh đạo của các châu để tôi có dịp trình bày về việc thành lập một Hội Đồng Hoằng Pháp cho quốc nội và Hải ngoại. Mong Thầy giúp cho”.
Tôi thưa: “Việc gì trong khả năng của con có thể, thì con xin đảm nhận vậy”.
Thế là tôi lo sắp xếp liên lạc với châu Úc, Hoa Kỳ, Canada và Âu Châu để họp sơ bộ vào ngày 27 tháng 3 năm 2021 qua hệ thống Zoom dưới sự chủ trì của Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ đề nghị thành phần Hội Đồng Hoằng Pháp cũng như các Ban và tôi được Hòa Thượng Tuệ Sỹ giao cho trọng trách là Chánh Thư Ký của Hội Đồng này và một cuộc họp khác của Liên Châu qua hệ thống Zoom Online cũng đã được tổ chức vào ngày 20.4.2021 do Hòa Thượng Thích Bảo Lạc lúc đó làm Chánh Văn Phòng Điều hợp Liên Châu chủ trì. Trong cuộc họp này có bàn nhiều mục và trong đó có mục thứ 3 bàn về cơ cấu tổ chức Hội Đồng Hoằng Pháp do Hòa Thượng Tuệ Sỹ soạn thảo và Giáo Hội Liên Châu đã đồng thuận với cơ cấu tổ chức của Hội Đồng Hoằng Pháp này.
Vào ngày 3 tháng 5 năm 2021 với tư cách là Chánh Thư Ký của Hội Đồng Hoằng Pháp, tôi đã gửi thư mời đến chư Tôn Đức Tăng Ni và Phật Tử khắp nơi trên thế giới dự chung một phiên họp qua Zoom dưới sự chủ tọa của Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ và Giáo Sư Trí Siêu Lê Mạnh Thát vào lúc 9 giờ tối ngày 8.5.2021 (giờ Hoa Kỳ và Canada) tương ứng với sáng ngày 9.5.2021 (chủ nhật) giờ của Âu Châu, Việt Nam và Úc Châu. Vào ngày 12.5.2021 một biên bản đúc kết của 2 phiên họp vào ngày 8.5 và ngày 12.5.2021 đã được gửi đến các Ban của Hội Đồng Hoằng Pháp gồm: Ban Truyền Bá (Giảng sư và Giáo thọ), Ban Trước tác và Dịch thuật. Ban Báo Chí & Xuất bản (Thông Tin) và Ban Bảo Trợ của các châu lục.
Ngày 14.11.2021 chúng tôi gửi một thư mời đến tất cả các thành viên trong các Ban tham dự một Đại Hội Hoằng Pháp lần 1 vào lúc 4 giờ sáng ngày 27.11.2021 theo giờ Âu Châu và Á, Úc Châu cùng ngày nhưng khác múi giờ. USA, Canada; giờ California vào lúc 7 giờ tối ngày thứ sáu 26.11.2021. Dù tổng cộng số ghi danh là 324 vị gồm Tăng Ni, Phật Tử, Giáo Sư v.v…, nhưng đã có hơn 500 người trên toàn thế giới tham gia cuộc họp này và trong phiên họp này chúng tôi đã được Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ và chư Tôn Đức hiện diện bầu làm Chánh Thư Ký Ủy Ban Phiên Dịch Tam Tạng Lâm Thời dưới sự Cố Vấn và Chủ Tịch của Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ. Hòa Thượng Thích Thái Hòa làm Phó Thư Ký phụ trách trong nước và Hòa Thượng Thích Nguyên Siêu làm Phó Thư Ký phụ trách nước ngoài.
Kết quả của Hội Đồng Hoằng Pháp và Ủy Ban phiên dịch Tam Tạng Lâm Thời chỉ trong một thời gian ngắn đã xuất bản được 24 tập đầu của Thanh Văn Tạng và 5 tập Tổng Lục. Hòa Thượng Thích Nguyên Siêu đại diện Ban Ấn Hành Đại Tạng Kinh Việt Nam có một thư mời tham dự lễ giới thiệu Thanh Văn Tạng gửi đến chư Tôn Đức Tăng Ni và Phật Tử vào ngày 1.1.2023 và lúc 4 giờ chiều ngày 19.3.2023 chính thức ra mắt Thanh Văn Tạng đợt 1 tại nhà hàng Brodard của Cư Sĩ Quảng Nguyện ở California.
Sau thời gian ra mắt Thanh Văn Tạng các Ban vẫn làm việc như bình thường; nhưng Hòa Thượng Tuệ Sỹ đang lâm trọng bịnh nên Ngài đã chuẩn bị những văn thư cần thiết cho việc điều hành Ban Hoằng Pháp và Ủy Ban Phiên dịch Tam Tạng; nên ngày mùng 7 tháng 8 năm Quý Mão nhằm ngày 21.09.2023, Phật lịch 2567 Hòa Thượng đã gửi một quyết định thay đổi danh hiệu của Hội Đồng Phiên Dịch Tam Tạng Lâm Thời thành: Ủy Ban Phiên dịch Trung Ương và chúng tôi được giao phó trách nhiệm Chủ Tịch (sau khi Hòa Thượng Tuệ Sỹ viên tịch), Hòa Thượng Thích Thái Hòa làm Phó Thư Ký (qua phiên họp ngày 15.08.2024 được đề nghị thành Chánh Thư Ký Ủy Ban Phiên Dịch Trung Ương) và Hòa Thượng Thích Nguyên Siêu làm Phó Thư Ký. Tất cả đều nổ lực hết sức mình để mong tiếp nối được phần nào sở nguyện của Hòa Thượng hằng ấp ủ, trong sự nghiệp Phiên dịch Tam Tạng Thánh Điển ra Việt ngữ ở mức độ hàn lâm, có khả năng sánh ngang tầm với các bộ Đại Tạng quốc tế. Đó cũng tấm lòng tri niệm ân sâu đến chư lịch đại Tổ sư và chư vị Tôn túc trong Hội Đồng Phiên Dịch Tam Tạng 1973 trong sự nghiệp hoằng truyền chánh đạo.
Ngày 15.08.2024 Ủy Ban Phiên Dịch Tam Tạng Trung Ương này đã có một phiên họp để chuẩn bị in ấn Thanh Văn Tạng đợt 2 từ đây cho đến ngày Tiểu Tường của Hòa Thượng Tuệ Sỹ (12.11.2024) để dâng lên Ngài như một lời tri ân. Tiếp theo là một phiên họp vào ngày 29.8.2024 cũng được triệu tập để kiện toàn việc xuất bản cho đợt 2 này và chuẩn bị cho đợt 3 trong năm 2025 như nội dung Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ đã đề xuất. Tất cả những hoài bảo và sắp xếp tổ chức, cả về nội dung và nhân sự cho công trình Phiên dịch Tam tạng Thánh điển của Ngài quả là một sự chuẩn bị nhiều năm tháng, nhằm lưu lại một di sản quý báu cho Văn hóa Phật Giáo VN nói riêng và cả Văn hóa Dân tộc Việt Nam.
Khi nhận lãnh những trọng trách này với riêng cá nhân tôi không có một mong cầu gì hết, mà chỉ mong làm được chút công đức nhỏ nhằm báo Phật ân đức mà thôi. Điều này cũng đúng với tâm nguyện của mình vào năm 2003 sau khi giao hết trách nhiệm Trụ Trì Tổ Đình Viên Giác cho các Thầy Đệ Tử kế nhiệm, phần mình lui về ngôi Phương Trượng để có thời gian đọc Đại Tạng Kinh cũng như dịch kinh sách và an dưỡng, tu tập ở tuổi già mà thôi. Nhưng khi nhận trọng trách, tôi có thưa với Hòa Thượng Tuệ Sỹ rằng: “Con tiếng Pali, Sanskrit, Tây Tạng không biết. Chỉ nghiên cứu các bản kinh qua tiếng Hán, Nhật, Anh, Pháp, Đức và Việt ngữ. Như vậy làm sao có thể đảm nhận vai trò này được”. Hòa Thượng trả lời rằng: “Những ngôn ngữ khác đã có nhiều Thầy, Cô khác lo, Thầy không cần phải quan tâm”.
Như vậy sự thành tựu bất cứ một việc gì, chuyện ấy không phải của một người mà của cả một tập thể nhiều người. Cá nhân tôi xin niệm ân tất cả chư vị Tôn Túc khắp nơi trên thế giới, ở trong nước và ở hải ngoại. Bởi, nếu không có sự góp sức, trợ duyên khuyến tấn của Quý vị thì bản thân tôi vốn xuất thân từ một gia đình nông dân xứ Quảng làm sao có thể vươn lên đảm nhận những công việc mà mình chưa bao giờ nghĩ đến. Từ đó tôi mới phát nguyện rằng:
Con xin nguyện làm một dòng sông, sẽ chuyên chở những trong đục của cuộc đời và xin nguyện làm mặt đất để hứng chịu những sạch nhơ của nhân thế.
Xin niệm ân cố Trưởng lão Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ đã tin tưởng giao phó công việc của Giáo Hội và chúng tôi cũng mong rằng dẫu cho việc to lớn đến đâu đi chăng nữa, nếu chúng ta Tăng cũng như người thế, chia ra từng mảnh nhỏ để gánh vác và ghép từng mảng nhỏ ấy lại, chúng ta sẽ có một cơ ngơi cho Phật Giáo không nhỏ về sau này.
Kính nguyện Tam Bảo gia hộ cho đại sự này được thành tựu viên mãn, khi Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ không còn hiện diện nơi cõi đời này nữa; nhưng chắc chắn Ngài sẽ dõi mắt trông theo chúng ta có tiếp tục thực hiện công trình phiên dịch Tam Tạng mà Ngài tâm huyết đề ra hay không? Đó mới là điều đáng quan tâm.
Nam Mô Hoan Hỷ Tạng Bồ Tát Ma Ha Tát tác đại chứng minh.
Viết xong tại Phương Trượng đường Tổ Đình Viên Giác Hannover Đức Quốc vào một sáng cuối hạ, chớm thu – ngày 22 tháng 8 năm 2024.
